Сӑмахӑмӑр сиплени, эмел тавраш ҫырса парни, укол туни пирки мар. Тепӗр тесен ытах чире кайсан киле те пырса пулӑшаҫҫӗ-ха, анчах паян эпир урӑххи пирки. Калаҫӑвӑмӑр ҫынсене электронлӑ майпа пулӑшу кӳресси ҫинчен. Ҫакна тухтӑрсен хушшинче анлӑ сарас тӗллевпе республикӑра кӑҫалхипе виҫҫӗмӗш ҫул ӗнтӗ ятарлӑ конкурс ирттереҫҫӗ. Председатель пулса ӑна республикӑн сывлӑх сыхлавӗпе социаллӑ аталану министрӗн ҫумӗ Татьяна Богданова ертсе пыракан комисси хакланӑ.
Конкурс тӗллевӗ — «Сывӑ Чӑваш Ен» медицина порталне кӗрекен организацисем хушшинче чи лайӑх сайта палӑртасси. Хальхинче унта 29 учрежденипе врач хутшӑнма кӑмӑл тунӑ. Ҫынсене электронлӑ майпа пулӑшу кӳрессипе тата информацие уҫса парассипе Ҫӗнӗ Шупашкарти стоматологи поликлиникипе тата ЧР Сывлӑх сыхлавӗпе социаллӑ аталану министерствин штатра тӑман специалисчӗн — эндокринологӗпе танлашакан пулман иккен.
Уйрӑм номинаципе те хакланӑ сайтсене. Сӑмахран, информаци енчен уҫӑмли — Ҫӗнӗ Шупашкарти стоматологи поликлиникин сайчӗ, Куславккари район больницин сайтне ҫынсем ҫӗнӗ хыпарсемпе паллашассишӗн час-час кӗреҫҫӗ иккен.
Кӑрлач уйӑхӗнче Ҫӗнӗ Шупашкарта 16-ҫулхи каччӑ хӑйӗн юлташӗ патӗнче компьтер вӑйипе вылянӑ хыҫҫӑн киле таврӑннӑ пулнӑ. Совет урамӗнче вӑл 40 ҫулхи ӳсӗр арҫынна тӗл пулнӑ, вара ӑна вӑл хытах хӗнесе карас телефонне вӑрланӑ пулнӑ. Хытах сусӑрланнине пула арҫын выртнӑ ҫӗртех вилсе кайнӑ.
Каярах ШӖМ ӗҫченӗсем, хураха тытнӑ хыҫҫӑн, арҫынна ҫав тери мӗншӗн ватнине ыйтсан ҫамрӑк ҫапларах хуравланӑ иккен: «Килелле утнӑ май ман хыҫҫӑн темле арҫын ҫакланчӗ. Укҫа-тенкӗпе пулӑшма ыйтрӗ. Укҫапа тивӗҫтернӗ хыҫҫӑн ӳсерскер сасартӑк ман пирки тата ман анне ҫинчен усал сӑмахсем калама пуҫларӗ. Хытах урнипе чӑтаймасӑр эпӗ ӑна хӗнеме тытӑнтӑм».
Карас телефонне вӑрланӑ сӑлтава арҫын ача калама пултарайман. Хӑйне полици ӗҫченӗсем шыранӑ ҫинчен илтсенех вӑл тӳрех вӑрланӑ япаларан хӑтӑлма васканӑ.
Паянхи кун асӑннӑ ӗҫ-пуҫпа ШӖМ ӗҫченӗсем тӗпчев вӗҫленӗ ӗнтӗ. Вара 16 ҫулхи каччӑн шӑпине ҫитес кунсенче суд татса парӗ.
Шупашкар районӗнчи Илпеш ялӗ ҫывӑхӗнчи йӑлари хытӑ каяша йышӑнакан вырӑн тулса кайни, унти ҫӳп-ҫап тавралӑха сӑнсӑрлатни пирки темиҫе ҫул каяллах калаҫатчӗҫ. Ыйтӑвӑн ҫивӗчлӗхне темиҫе ҫул каялла хальхи йышши полигон тума йышӑнчӗҫ. Вӑл Ҫӗнӗ Шупашкар патӗнче пулӗ. Анчах йӑлари хытӑ каяша турттаракан машинӑсене хула витӗр чуптарасшӑн мар. Полигон патне пыракан ҫул Шупашкар районӗнчи «Агарикус», «Атлашевский» хуҫалӑхсен тата уйрӑм ҫынсен территорийӗ урлӑ кайӗ. Ӗҫе пуҫӑниччен яваплисем халӗ кирлӗ хутсене йӗркелеҫҫӗ. Ҫакӑн пирки паян республикӑн транспортпа ҫул-йӗр министрӗ Михаил Янковский Иван Моторин премьер-министр ирттернӗ канашлура пӗлтернӗ.
Паян, ҫӗртме уйӑхӗн 2-мӗшӗнче ирхи 6 сехетре Ҫӗнӗ Шупашкарти чиркӗвӗн ҫурт-йӗрӗнче пушар тухнӑ пулнӑ-мӗн.
ИӖМ тетелӗ пӗлтернӗ тӑрӑх чиркӳре электричество пралукӗ хыпса илнӗ, ҫулӑм 3 метр электричество кабелне ҫунтарнӑ имӗш.
Пӗтӗмешле ҫулӑмпа тивнӗ лаптӑк — ҫур тӑваткал метр. Ҫулӑмпа кӗрешекенсем пушара хӑвӑрт ҫунтернӗ — вӗсене 15 минут ҫех кирлӗ пулнӑ. Турра шӗкӗр, асӑннӑ пушар ҫын пурнӑҫне илсе кайман, аманнисем те тупӑнман.
1960 ҫулта Ҫӗнӗ Шупашкара никӗсленӗ. Ҫавӑн чухне ӗнтӗ ялта пурӑнакан ҫынсене хулана куҫарнӑ. Ҫӗнӗ масартан инҫех мар Туҫи ял вырнаҫнӑ пулнӑ. Тахҫанхи ял вырӑнӗнче вара паянхи кун пӑрахӑҫланӑ палӑк ҫеҫ тӑрса юлнӑ. Туҫире ӳснӗ виҫӗ юлташ асӑннӑ палӑка юсама шут тытнӑ. Пур вӑя пухса монумента кӗске вӑхӑт хушшинче илем кӳнӗ, палӑк ҫинче Тӑван Ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫинче пуҫ хунӑ салтаксен ячӗсене те палӑртнӑ пулнӑ.
Ҫӑвӗн 28-мӗшӗнче вара палӑк умне вӑрҫӑ хирӗнче пуҫ хунӑ салтаксене асӑнма Туҫире ҫуралса ӳснисем пуҫтарӑннӑ. Юсанӑ монумента асӑннӑ кунра Георий атте те ятарласа сӑваплама килнӗ.
Монумент умне ҫынсем ҫителӗкле пухӑннӑ. Тахҫан пӗр ялта кӳршӗлле пурӑннӑскерсемшӗн пӗр-пӗрне курни кӑмӑлӗсене самай ҫӗкленӗ. Вӑрҫӑ хирӗнче пуҫ хунӑ паттӑрсене асӑннӑ вӑхӑтра ҫӗнӗ шухӑш та ҫуралнӑ — хӑйсен ачалӑхӗ иртнӗ ял шӑпи ҫинчен, унтан тухнӑ пултаруллӑ ҫыннисем пирки ятарлӑ кӗнеке ҫырса кӑларма палӑртнӑ. Ку кӗнеке вара хӑйне майлӑ асаилӳ кӗнеки пулӗ, ҫитӗнекен ачасемшӗн те вӗсен ӑрӑвӗ ӑҫтан тухнине, вӗсен пурнӑҫе епле пулнине пӗлме пулӑшӗ.
Вӑрӑ-хурахсем аптраса ҫитнӗ пулмалла тейӗн, мӗншӗн тесен хӑйсен тискер ӗҫесене кӑнтӑрла та пурнӑҫлама хӑяҫҫӗ. Ӗнерхи кун, ҫӑвӑн 27-мӗшӗнче, Ҫӗнӗ Шупашкарта ятне-шывне тӗпчесе пӗлеймен арҫын урампа утса пыракан 60 ҫулхи хӗрарӑмӑн ылтӑн вӑчӑрине татса тарнӑ.
— Хӗрарӑм Женя Крутов урамӗнчи 9-мӗш ҫурт хӗррипе утса пынӑ вӑхӑтра кӗтмен ҫӗртен ун патне арҫын чупса пынӑ, вара хӗрарӑм мӑйӗнче ювелир хатӗрне татса чупса тарнӑ. Ку ӗҫ-пуҫ хӗрарӑма 10 пинлӗх шар кӳнӗ, — пӗлтерет Раҫҫей ШӖМӗн Ҫӗнӗ Шупашкарти пай пуҫлӑхӗ Александр Алексеев.
Хӗрарӑмсен те хӑйсене асӑрхануллӑрах тытмалла ӗнтӗ. «Турра та шан, ху та сыхлан» тесе ахальтен каламан. Ылтӑн, кӗмӗл йышши капӑрчӑксене урамра, обществӑлла транспортра сахалрах ҫакса ҫӳремелле. Вӑрӑ-хурах ҫывӑрмасть — вӗсене пулах хӑлхасӑр юлни нимӗнле укҫа-тенкӗ те саплаштарас ҫук.
Республикӑра официаллӑ майпа 16 пляжпа шыва кӗмелли вырӑн уҫма палӑртнӑ. Вӗсенчен тӑватшарӑшӗ Шупашкар хулинче тата Муркаш районӗнче пулӗҫ. Етӗрне районӗнче икӗ пляж уҫӗҫ, Ҫӗнӗ Шупашкарпа Ҫӗмӗрле хулисенче, Куславкка, Сӗнтӗрвӑрри, Шупашкар тата Улатӑр районӗсенче — пӗрер.
Ытти ҫӗрте ҫынсем шыва та кӗмӗҫ, хӗвел айӗнче те хӗртӗнмӗҫ темелле мар-ха. Официаллӑ майпа уҫнӑ вырӑнсене хӑрушсӑрлӑх енӗпе тивӗҫтермелле. Тепӗр майлӑ каласан, ҫакӑ укҫа-тенкӗпе ҫыхӑннӑ. Пытармасӑр калас тӑк, «Кунта шыва кӗме юрамасть» тесе ҫырса ҫапни вырӑнти хӑй тытӑмлӑх органӗсемшӗн йӳнне ларать. Тата, хамӑр хушӑра каласан, темрен тем пулсан вӗсем ҫине яваплӑх та тийӗнмест.
Эрех-сӑра шӗвекесем пуҫа минретсе ҫынна тӗрлӗ инкек-синкек патне илсе ҫитереҫҫӗ. Ӗнерхи кун та, ҫу уйӑхӗн 26-мӗшӗнче, Ҫӗнӗ Шупашкарти Энергетиксен урамӗнчи 12-мӗш ҫурт-йӗрти ҫакнашкал пулса тухнӑ. Ҫӗнӗ Шупашкарти Раҫҫей ОМВД пуҫлӑхӗ Александр Алексеев пӗлтернӗ тӑрӑх ӗнерхи кун пӗр ҫемьере арӑмӗпе упӑшки хушшинче хирӗҫӳ пуҫланнӑ. Вара 52 ҫулхи арҫын эрех минретӗвне пула хӑйӗн арӑмне темиҫе хутчченех мӑлатукпа ҫапнӑ. Юлашкинчен хӑйне те хырӑмран амантнӑ. Паянхи куна иккӗшӗ те вӗсем пульницӑра выртаҫҫӗ.
Ҫак ӗҫ-пуҫпа ШӖМ ӗҫченӗсем тӗреслев ирттереҫҫӗ. Тӗп ыйту: арҫын хӑйӗн арӑмне мӑлатукпа амантнӑ чухне шутласах ҫапнӑ е пӗтӗм айӑпӗ эрех ӗҫнинче?
Ҫу уйӑхӗн 25-мӗшӗнче Раҫҫейре шкул саккинчен тухса каякансем хӑйсен Юлашки шӑнӑрав кунне уявларӗҫ.
Кивӗ йӑла-йӗркепе хӗрсем шкул тум-тирне тӑхӑнчӗҫ, шурӑ бантсемпе ҫӳҫӗсене пуҫтарчӗҫ. Арҫын ачасем те уява костюм тӑхӑнса пычӗҫ.
Иртенпе Ҫӗнӗ Шупашкар шкулӗ умӗнче хӗрӳ тӑрмашу пычӗ. Шкул вӗренсе тухакансене саламлама ачасен ашшӗпе-амӑшӗсем, ҫывӑх тӑванӗсем, вӗрентекенсемпе шкул дирӗкторӗсем пуҫтарӑннӑ. Шкул сцени ҫинчен вӗрентекенсем шкул пӗтерекенсене ӑшӑ салам сӑмахӗсем каларӗҫ, ӑнӑҫу сунчӗҫ, ашшӗ-амӑшӗ те хӑйсен ҫитӗнсе ҫитнӗ ачисене уяв ячӗпе саламларӗҫ.
Шкул пӗтерекенсем те хӑйсен юррӑ-ташшипе уява илемлетрӗҫ, вӗсем те тӑван шкула, вӗрентекенсене тав сӑмахӗсем каларӗҫ. Йӑла-йӗрке тӑрӑх шкул вӗренсе тухакансем тӳпене тӗрле-тӗслӗ сывлӑш шарӗсем вӗҫтерчӗҫ.
Юлашки шӑнкӑрав уява ирттернӗ хыҫҫӑн малалла шкул пӗтерекенсем валли йывӑр тапхӑр ҫитет — пӗрлехи патшалӑх экзаменне тӗрӗс-тӗкел тытасси. Такӑр ҫул сире, шкултан вӗренсе тухакансем!
Ӗнер Ҫӗнӗ Шупашкарти «Химпром» обществӑра пушар тухнӑ. Реакци хутӑшӗсен пӑсӗ чӗрӗлсе илнипе пуҫланнӑ ҫулӑма икӗ сехетрен сӳнтерме май килнӗ. «Хӗрлӗ автанпа» 16 техника тата 80 ҫын кӗрешнӗ. Ҫулӑм хыпса илнӗ 50-мӗш номерлӗ цехра производствӑна хальлӗхе чарса лартнӑ-мӗн. Ыттисем яланхи меслетпех ӗҫлеҫҫӗ иккен.
Турра шӗкӗр, вут-ҫулӑмра ҫынсем шар курман. Раҫҫейӗн Инкеклӗ ӗҫсен министерствин Чӑваш Енри тӗп управленийӗ ӗнентернӗ тӑрӑх, пушар ҫут ҫанталӑкшӑн та, хула ҫыннисемшӗн те хӑрушлӑх кӑларса тӑратман.
+27.3 °C